علت اصلی اخلاقی نزیستن آدمیان

کرکگور می گفت عامل ضعف اراده فریب است، لیکن فریبکار خود انسان است (self-deception). ولی به نظر می رسد که خودفریبی پارادوکسیکال است، زیرا لازمة فریب خوردن یکی جهل است و دیگری اعتماد فریب خورنده به فریب دهنده به سبب جهلش؛ در واقع، فریب خورنده باید نداند که الف ب است و فریب دهنده باید بداند که الف ب است تا بتواند فریب دهد. ولی چون فریب خورنده و فریب دهنده خود انسان است پس او هم باید بداند و هم باید نداند. با این حال، بسیاری از روانشناسان دین و اخلاق معتقدند که خودفریبی وجود دارد، به این نحو که من خوش دارم الف ب باشد پس الف ب است (آرزواندیشی) و سپس از بین شواهدی که به سود الف ب است و شواهدی که به سود الف ب نیست وجود دارد تنها به شواهد دستة اول توجه می کنم. من خودم معتقدم که علت اخلاقی نزیستن ما همین است.